Mehmet Es’ad (Gâlib) 1171 / 1757 - 58 yılında İstanbul’da Yenikapı Mevlevihâne yakınlarındaki bir evde doğdu. Babası Mustafa Reşid Efendi, annesi Amine Hatun’dur. İlk bilgilerini babasından alan Gâlib, bir gazelinde, onun yolunu tuttuğunu, duâ ve senâlarla söyleyerek onu "MürEid-i Üstâd-ı Kül" diye övmekte ve sağlığını dilemektedir.

Peyrev oldum ben de Gâlib vâlid-ı zî-şânıma
Kim duâ vü medhi hem farz ü hem elzemdir bize
Mustafâ nâm u Reşîd ü mürşid-i üstâd-ı kül
Her nigâh-ı himmeti iksîr-i a’zamdır bize
Farkımızda sayesin Allah memdûh eylesin
Âlem ancak zât-ı vâlâsıyla âlemdir bize

"Hüsn ü Aşk"ın Mirac bölümünü onun teşvikiyle yazdığını, "Tarz-ı Pîr-i” ondan öğrendiğini belirtmektedir:

Bulmagla hitâm bu mebâhis
Bu zât-ı sütûde oldu bâ’is
Üftâde-i râh-ı ser-bülendi
Ya’nî pederim Reşîd Efendi
Bu güm-rehin oldu dest-gîri
Öğretdi suhanda tarz-ı pîri

Esrar Dede; "Hazreti Gâlib Dede Efendimiz istidâd-ı harikulâdesi ianetiyle ulûm ve fünûn-ı mütemeddideden’vâye-gîr îdi. Halbuki babasından yalnız Râhîdî Dede manzûme-i lugaviyyesinden başka fârisiyye ve ilm-i şire aid kimseden birşey taallüm eylememizdi" demek suretiyle şâirin babası Mustafa Reşid Efendi’den ilk tahsilini aldığ9nğ zikrediyor.

Esrar Dede bu ifadesiyle Gâlib’e ümmîlik isnad etmek istediği anlaşılıyor, ilk anda Esrar Dede’ye hak vermek kanaatı hasıl olsa da Gâlib’in eserleri gözönüne alındığında, bunların öyle tahsilsiz bir insan tarafından meydana getirilemeyeceği kolaylıkla anlaşılır. Nitekim, Köseç Ahmet Dede’nin Es-Sohbetü’s-Safiye ismindeki eserine gayet fasih ve beliğ bir Arapça ile haşiyeler yazmıştır. Ayrıca Yûsuf-ı Sineçâk’m Cezîre-i mesneviyesine tasavvuf neş’esi ile bir şerh yazmış olması da Gâlib’in düzenli bir tahsil gördüğünü göstermektedir.

Şâirimize, Es’ad mahlasını veren, ayrıca babası Mustafâ Reşid Efendi’den almış olduğu şiir zevkini kuvvetlendiren ve ona bu yolda öncülük eden diğer bir üstadı da Hoca Neş’et’dir.

Söz bir gûher-i ulvi-i Lâhût mekândır .
Mebde’le meâad ana velî gûş u zebândır. diye başlayan şiirle Gâlib, kendisine Es’ad mahlasını veren Hoca Neş’et’e 37 beyitlik bir kasideyle teşekkür etmiştir. Şâirlik kabiliyeti, daha pek genç iken gelişen Mehmet, bir aralık Divân-ı hümâyûn beylikçilik kalemine devam etti. Daha sonra Hoca Neş’et’e intisab ederek ondan mesnevi okumaya bir müddet sonra da büyük bir hevesle şiir yazmağa başladı.

Gâlib, babasından ve Hoca Neş’et’ten tahsil etmekle kalmamış, ayrıca o devirlerde edebiyât, musikî ve tasavvuf mektebi mahiyetinde olan mevlevihânelerde, mevlevî büyüklerinin sohbetlerinden de faydalanmıştır.

Türk edebiyâtının büyük üstâdlarından başka, İran’ın büyük şâirlerini de iyice tanıyan, tasavvuf edebiyâtını layıkıyla ğrenmeye başlayan Gâlib, Buhara’lı Sâib’in şiirlerini çok beğeniyordu. Bütün bunlar ve bilhassa Mevlânâ’nın Mesnevîsi’nin onun düşünce hayatının gelişmesinde çok büyük bir yeri vardır.

GALİB'İN ESERLERİ

-Divan (Şiirler)
-Hüsn ü Aşk (Güzellik ve Aşk)
-Divan (Şiirler)
-Şerh-i Cezîre-i Mesnevî
-Es-Sohbetü's-Sâfiyye

«ESAT» TAKMA ADINDAN SONRA  «GALİP» ADINI KULLANMAYA BAŞLADI

Ders aldığı hocalar arasında Galata Mevlevîhanesi şeyhi Hüseyin Efendi de vardır. Zamanın en tanınmış hocası Neşet Efendi'den de dersler aldı. Neşet Efendi, genç Şeyh Galip'in yeteneğini çabuk farketti ve yazdığı şiirleri beğenerek ona "Esat" takma adını önerdi. Şeyh Galip, bir ara "Esat" takma adıyla şiirler yazdıktan sonra "Galip" adını kullanmaya başladı. Böylece, asıl adı olan Mehmet unutulmuş ve daha sonraları hep "Şeyh Galip" olarak bilinmiştir.

1782'de, yazdığı bütün şiirlerini bir divanda topladığı zaman, yirmi dördünü bitirmiş, yirmi beşine basmış gencecik bir delikanlı idi. O yaşta dîvan sahibi olmak, hele "Şeyh Galip Divanı" gibi fikir derinliği, muhayyile zenginliği ve üslûp tazeliği taşıyan bir dîvan sahibi olmak, o güne dek kimsenin erişemediği bir mutluluktu.

ALTI AY İÇİNDE «HÜSNÜ AŞK»I YAZDI

İstanbul'un sanat çevrelerinde bir anda yıldız gibi parladı. Çevresi, hayranları ile dolup taşıyordu. Şiirleri dillerde geziyor, saraydan mahalle kahvesine kadar her yerde okunuyor, beğeniliyordu. İşte bu günlerin birinde bir sanat meclisinde söz, dönüp dolaşıp, büyük dîvan şairlerimiz arasında yer alan "Nâbi"ye geldi. Orada bulunanlar, Nâbi'nin "Hayrâbât" adlı mesnevîsini övmeye başladılar. Bu övgü o kadar ileri götürüldü ki, konuşanlardan biri, "Böyle bir mesnevî, bir daha yazılamaz" dedi.

Şeyh Galip, bu yargıya katılmamıştı. "Çok abartılıyor" dedi. Bunun üzerine sordular: 
-"Peki sen yazabilir misin?"
Şeyh Galip'in şairlik gururu incinir gibi oldu:
-"Evet" dedi, "Hem de daha güzelini!"

Ve yazdı. Altı ay içinde Nâbi'nin "Hayrâbât"ını gölgeye çeken "Hüsn ü Aşk"ı yazdı. Bu kadar kısa bir zaman içinde bu ölçüde ve hacimde bir eser ortaya çıkarmak, başka bir şaire nasip olmuş değildir.

Hüsn ü Aşk, tasavvuftan kaynaklanan bir eserdir. Olaylar ve kişiler, sembolleri gerçekleştirmek için kullanılmıştır. Mesnevide kullanılan Hüsün ve Aşk, mutlak güzellik ile mutlak bilgidir. Bunlar "edep" okulunda, yani Mevlevî dergâhında okurlar. Mutlak aşk ile mutlak bilginin birleşebilmesi için, kalp şehrine giden çileli yolu geçmek gerekir. Geçerler ve muratlarına ererler.

Bu eserinde Şeyh Galip, öylesine imajlar kullanmış ve bu soyut dünyadan öylesine somut bir dünya ortaya koymuştur ki, her açıdan eşsizdir. Bakınız, 'Muhabbet' kabilesinin insanlarını nasıl çiziyor:

Giydikleri âfitab-ı temmuz 
İçtikleri, şûle-i cihansûz."
"Muhabbet" kabilesinin insanları, temmuz güneşini giyerler, can ışığını içerlermiş...

ÜÇÜNCÜ SELİM, ŞAİRİ SEVİYOR VE SAYGI DUYUYORDU

Hüsn ü Aşk'ı 26 yaşında yazdı ve 28 yaşında Konya'ya giderek Mevlânâ'nın dergâhında çileye çöktü. Birkaç yıl Konya'da kaldıktan sonra İstanbul'a gelerek çilesini Yenikapı Mevlevîhanesi'nde tamamladı. Niyeti, bundan sonra babası ve annesi ile bir eve geçmek ve orada inziva hayatı yaşamaktı.

Fakat o yıl padişah olarak tahta çıkan Üçüncü Selim Şeyh Galip'in şiirlerini tanıyor, seviyor ve şaire saygı duyuyordu. Saraya davet etti, kendisiyle görüştü ve iltifatlarda bulundu. Yine padişahın arzusu ve işareti ile Galata Mevlevîhanesi Şeyhliği'ne getirildi. Üçüncü Selim, sık sık Galata Mevlevîhanesi'ne gitmiş ve âyinlerde bulunarak Şeyh Galip'e verdiği ehemmiyeti göstermiştir. Şeyh Galip'in sarayı ziyaretinde de padişahın, "Şeyhim, şeref verdiniz" diye itibar sözü ile karşılandığı bilinir.

Galata Mevlevîhanesi'ne başladığı tarihten itibaren "Galip Dede" diye anılmıştır. Şöhretinin zirvesine ulaştığı 1799 yılında (3 Ocak) 42 yaşında iken öldü. Herhalde Türk Dîvan Edebiyatı göklerinin en parlak yıldızı o gün düşmüş olacak.

ŞİİRLERİNDEN ÖRNEKLER

GAZEL

Gencinen olsam vîrân edersin
Âyînen olsam hayrân edersin

Tîr-i nigehden dâğ-ı derûna
Baksan ne işler seyrân edersin

Sâkî kerâmet sende ya bende
Bahri habâba mihmân edersin

Nezzâre-i germ etdikçe ey çeşm
Âteşle âbı yek-sân edersin

Ey huşk zâhid dem urma meyden
Dest-i duâyı mercân edersin

Zâhid o meh-veş bir nûrdur kim
Büttür demezsin îmân edersin

Mâdâm uçarsın gözlerde ammâ
Rûyun perî-veş pinhân edersin

Tabl-ı tehîden gümdür suhanler
Bî-hûde Gaalib efgaan edersin

Etvâr-ı çerhe uy mevlevî ol
Seyrân edersin devrân edersin

ŞARKI

Fâriğ olmam eylesen yüz bin cefâ sevdim seni 
Böyle yazmış alnıma kilk-i kazâ sevdim seni 
Ben bu sözden dönmezem devr eyledikçe nüh felek 
Şâhid olsun aşkıma arz u semâ sevdim seni

Bend-i peyvend-i dilim ebrû-yı gaddârındadır 
Rişte-i cem'iyyetim zülf-i siyeh-kârındadır 
Hastayım ümmîd-i sıhhat çeşm-i bîmârındadır 
Bir devâsız derde oldum mübtelâ sevdim seni

Ey hilâl-ebrû dilin meyli sanadır doğrusu 
Sûy-i mihrâba nigâhım kec-edâdır doğrusu 
Râ kaşından inhirâf etsem riyâdır doğrusu 
Yâ savâb olmuş veya olmuş hatâ sevdim seni

Bî-gubârım hasret-i hattınla hâk olsam yine 
Sıhhatim rûh-i lebindendir helâk olsam yine 
Tîğ-i gamzenden kesilmem çâk çâk olsam yine 
Hâsılı beyhûde cevr etme bana sevdim seni

Gâlib-i dîvâneyim Ferhâd u Mecnûn'a salâ 
Yüz çevirmem olsa dünya bir yana ben bir yana 
Şem'ine pervâneyim pervâ ne lâzımdır bana 
Anlasın bîgâne bilsin âşinâ sevdim seni

Şey Galip / Mısra-ı Berceste / Özlü Sözler

Efendimsin cihanda itibarım varsa sendendir.
Miyan-ı aşıkanda iştiharım varsa sendendir.

(Sen benim Efendimsin, benim bu cihanda itibarım varsa sendendir. Aşıklar arasında bir şöhretim varsa yine sendendir.)

Benim feyz-i hayâtım hâsılı rûh-ı revânımsın. 
Eğer sermâye-i ömrümde kârım varsa sendendir.

(Benim hayatımın bereketi, akıp giden ruhumu ortaya çıkaran sensin. Eğer ömrümde bir kazancım varsa senin sayendedir.)

Ne kadar bilmese de halk hüner-mendi tanır. 
(Ne kadar bilmese de halk hüner sahibini tanır.)

Vakt-ı şâdî de gelir mevsim-i mihnet de geçer.
(Dert mevsimi geçer, neşe vakti de gelir.)

Su uyur düşman uyur haste-i hicrân uyumaz. 
(Su uyur, düşman uyur, ayrılık hastası uyumaz.)

Hayret-dih-i cân o çeşm-i şehbâz 
Âhû-yi füsûn kebûter-i nâz.
(Cana hayret veren o şahbaz göz, o büyü ceylanı, naz güvercini.)

Bilmem ne füsûndu ol fesâne 
Dûzah haberin getirdi câne.
Bilmem o efsane ne büyü idi, cana cehennem haberini getirdi.

Korkutmağa düşme bî-mahaldir
Vuslat dediğim benim eceldir.
Korkutmaya çalışma, yersizdir. Benim vuslat dediğim eceldir.

Cân oldu piyâle-nûş-ı hasret 
Çeşm oldu güher-fürûş-ı hasret.
Can hasret kadehini içer oldu, göz ayrılık cevherlerini (gözyaşlarını) satar oldu.

Zannetme ki şöyle böyle bir söz 
Gel sen dahi söyle böyle bir söz.
Şöyle-böyle bir söz zannetme. Söyleyebiliyorsan gel sen de böyle bir söz söyle.

Hoşça bak zatına kim zübde-i âlemsin sen
Merdüm-i dîde-i ekvân olan âdemsin sen.
Kendine iyi bak çünkü alemin özüsün sen. Varlıkların gözbebeği olan insanoğlusun sen.

Fârığ olmam eylesen yüzbin cefâ sevdim seni
Böyle yazmış alnıma kilk-î kazâ sevdim seni 
Ben bu sözden dönmezem devreyledikçe nüh felek 
Şâhid olsun aşkıma arz u semâ sevdim seni.
Yüzbin cefâ etsen vazgeçmem, bir kere sevdim seni. Kazâ ve kader kalemi alnıma böyle yazmış; seni sevdim bir kere. Dokuz gök döndükçe bu sözden dönmem: Sevdim seni; yer ve gök aşkıma şâhid olsun.

Şiir mumdan kayıklarla alev denizini geçmeye benzer.